Studimi – A është tortura që na sjell “Facebook” dhe “Google” një lloj Guantanamoje për individin e sotëm? Në librin e tij “24/7”, Jonathan Crary flet për ritmin tonë jetësor dhe shoqërinë e alarmuar në terma afatgjatë, e që ne tashmë na vjedh madje edhe gjumin
Ah sikur të ishim aq të lirë sa dhe zogjtë. Atëherë do t’i rrëshqitnim terrorit të konsumizmit dhe do të shpërthenim edhe cipën propagandistike mediatike, ku ndihesh pikërisht shumë ngrohtë për ta lënë barkun të duket i fryrë si kacek nën diell. Ndoshta do ia vlente të bënim madje edhe një sy gjumë, ashtu kot nga rehatia.
Por a do të mund ta bënim dot? Jo, madje as zogjtë, sipas autorit Jonathan Crary, nuk e kanë më lirinë e tyre. Me librin e tij “24/7 – i pagjumë në kapitalizmin e vonë”, profesori i teorisë së arteve të bukura, ka vendosur thuajse një diagnozë kohore mbi humbjen e gjumit dhe domosdoshmërisë së të qenët i detyruar ta braktisësh atë, në të cilën madje as zogjtë nuk përjashtohen nga përpjekjet optimale aktuale bashkëkohore ekonomike.
Konkretisht, bëhet fjalë për një zog kokëvijë, një lloj harabeli që haset gjatë vjeshtës në Meksikë, e që së fundmi paskësh rënë në fokus të Pentagonit. Pasi ky cicërues posedon një aftësi të veçantë: ai, gjatë shtegtimit nga veriu në jug, mund të qëndrojë plot shtatë ditë pa fjetur. Për këtë arsye, ekspertët amerikanë të mbrojtjes, po e studiojnë me imtësi trurin e tij, për të parë nëse ka konkluzione të përbashkëta në organet e orientimit të njeriut.
Thirrje luftarake për gjumin
Në analizën e Crary, teoricienit të arteve që vjen nga një shkollë marksiste mendimi, para së gjithash ndikojnë dy organizma për shkatërrimin dhe prishjen e gjumit, të paktën siç ne e njohim atë deri më tani: ushtria dhe ekonomia. Ushtria dëshiron që të zhvillojë ushtarë më rezultativë, më me rendiment, ndërsa ekonomia, konsumatorë me më shumë zell për blerje. Respektivisht kështu e formulon Crary idenë e vet në lidhje me ofertën për blerje të botës perëndimore të shopping-ut: “Gjumi është ndërprerja e pakompromis e jona me kohën e vjedhur nga kapitalizmi”.
Teza tingëllon në thjeshtësinë e vet, thuajse e prekshme dhe e pranueshme, por Crary zhvillon në qindra faqet e vëllimit të vet, le të themi, qetësisht “thirrjen luftarake” për gjumin si një argument interesant, sikurse monetarizohen fusha të ndryshme të jetës. Ose siç e cilëson edhe vetë autori: “Financimi i pashpirt i ish-sektorëve të pavarur të ndërveprimit social, ecën i papenguar përpara”.
Në këtë vështrim, ai, sigurisht se ka në fokus mediat e reja, që sërish marrin në fokus vëmendjen tonë. Puna përgatitore për “Facebook”, “Google & Co.”, sipas pikëpamjes së Crary-s, vërtitet nga televizioni, me raportin e të qenët i përjashtuar e deri te të siguruarit, aktivitetit dhe pasivitetit, gjumit dhe zgjimit, publikut e privatësisë”. Te televizioni për herë të parë bëhej fjalë, siç lexohet në libër, për nocionin eyeball control, d.m.th. orientimi masiv i vështrimit apo shikimit, nëpërmjet të cilit shikuesit orientohen drejt sjelljeve të tyre perceptive e konsumatore.
Gjithnjë zgjuar, gjithmonë i mbikëqyrur
Ky kontroll i “topit” të syrit ndërkohë mund të jetë total. Ideja e sjellë nga shefi i “Google”-it, Eric Schmidt në fund të viteve nëntëdhjetë, mbi “ekonominë e vëmendjes”, sipas Crary, duhet të përdoret për të fituar zotërimin ndaj “mbetjeve të ditës”. Teza në fjalë nuk është e re, por siç e paraqet autori, për të shënjuar distopinë (shfaqjen joefektive, fiksionale) e një shoqërie gjithnjë në zgjim, pra të një të tille, gjithnjë nën vëzhgim, atëherë fjalia e paralajmërimi në fjalë, merr kuptim.
Sikurse perceptohet mungesa e gjumit pra thuajse si një metodë plotësisht konkrete përgjimi e torture – hetimet në Guantanamo e Abu Graib na zbulojnë se sulmi i përmendur nga Crary mbi zonat e fundit të qetësisë njerëzore, kthehet në një lloj terrori të institucionalizuar. A mos këtu futet edhe “Google”, sikurse dhe Guantanamo e vetë përdoruesit e optimizuar të rrjetit, siç e ka përshkruar atë për shembull edhe sociologu gjerman, Heinz Bude, në librin e tij “Shoqëria e frikës”?
Një krahasim i guximshëm, që për Crary nxjerr kokë me shqetësim: “Eksternalizimi i individit për instancën e testuar e të rregulluar pa ndërprerje, pozicionohet në një sens eficient ndaj organizimit të terrorit shtetëror dhe paradigmës ushtarako-policore të dogmës së gjithanshme”.
Sa skematike mund të duken imazhet armiqësore të Crary, po me aq finesë depërton ai në rëndësinë e gjumit dhe pasojat e mungesës apo heqjes me dhunë të tij. Duke iu referuar regjisorit sovjetik, Andrej Tarkowsky (“Solaris”), ai e shënjon atë kur thotë se: njëra ndër aftësitë qendrore të njeriut është për t’u përballur në gjumë me demonë e djaj”. Duke iu referuar surrealistit André Breton dhe librit të tij “Les vases communication”, ai tregon se sa shumë fuqi kreative ndodhet në përplasjen e së vërtetës me ëndrrën: pa gjumë, s’ka krijim!
Dremitja është sigurisht, me të gjitha përpjekjet për një “bioçrregullim”, jo vetëm e domosdoshme për rigjenerimin e trupit e të shpirtit. Është edhe një mjet i duhur drejt një ndërgjegjësimi. Të biesh në gjumë e të mbyllësh sytë, do të thotë, sipas Crary, të vihesh në dukje i pambrojtur e plot mirëbesim; paraqet njërën ndër eksperiencat e pakta, “në të cilat ne i nënshtrohemi vullnetit të të tjerëve për t’u kujdesur”.
Thënë shkurt: gjumi është një eksperiencë thellësisht demokratike, në të cilën ne, me gjithë pasivitetin rigoroz, i japim vlerë çdo lloj shprehjeje shoqërore. E thënë edhe më shkurt: gjumi është dhe mbetet arma më e mirë kundër alarmizmit afatgjatë të një shoqërie 24/7 (d.m.th. 24 orë në shtatë ditë të javës). Vëllezër, rruga drejt diellit, të çon edhe në shtrat!
Marrë nga “Die Welt”
